استان همدان از دورترین زمان محل استقرار و نشو و نمای تمدن های باستانی بوده است. وجود تعداد قابل ملاحظه ای از تپه های باستانی ماقبل تاریخ در نقاط مختلف استان، دلیل بر اثبات این ادعا است. نتایج مطالعات و کاوش های «تپه گیان» نهاوند نشان میدهد که مردمان ساکن استان در شش هزار سال پیش، از فرهنگ و تمدن نسبتا پیش رفته ای برخوردار بوند. ظروف سفالین منقوش به دست آمده از آنان از لحاظ هنری و صنعتی گویای این امر است. همچنین کاوش ها و بررسی های مختصر صورت گرفته بر روی تپه های باستانی نقاط مختلق استان نشان دهندده گسترش تمدن های پیش از تاریخ در نقاط مختلف و استمرار آن ها طی چندین هزار سال است.      

ثروت و نعمات طبیعی ناشی از فعالیت های اقتصادی و کشاورزی اقوام ساکن در منطقه غرب ایران از جمله اقوام مستقر در پیرامون رشته کوه الوند که ما امروز آن را به عنوان استان همدان می شناسیم، چنان بود که در نیمه دوم هزاره دوم تا اواخر نیمه اول هزاره اول قبل از میلاد برای مدت نزدیک به هزار سال، این منطقه به طور متناوب مورد هجوم و چپاول لشگریان دولت آشور که در این زمان در شمال بین النهرین مستقر بود، قرار داشت. شرح لشگرکشی ها به این منطقه و فتوحات و کسب غنایم، قسمت های قابل توجهی از متون سنگ نبشته های به دست آمده از کاخ های شاهان آشور است.        

تپه باستانی هگمتانه با وسعتی نزدیک به ۴۰ هکتار در دل بافت قدیمی شهر همدان واقع شده است. این اثر باستانی با توجه به اشارات تاریخی و برداشت های اولیه محققین علوم تاریخ و باستان شناسی به عنوان هگمتانه باستانی و در برگیرنده کاخ ها و اثار دوره ماد و هخامنشی معرفی شده است.                                                                           

عملیات آزادسازی این اثر مهم باستانی از خانه های مسکونی و تجاری که روی آن واقع شده بود از سال ۱۳۴۷ و ۱۳۴۸ ش اغاز شد وتا سال های ۱۳۵۲ و ۱۳۵۳ حدود ۱۵ هکتار آن به عنوان فاز اول خریداری و تملک گردید. کاوش های باستان شناسی از سال ۱۳۶۲ ش توسط کارشناسان مجرب سازمان میراث فرهنگی اغاز و تاکنون ۱۱ فصل آن انجام شده.